ناترازی بین «استعدادهای فرزندان رشید این سرزمین» از یک سو و «فرصت‌های بالندگی که سیستم رسمی، ناآگاهانه از آنها سلب می‌کند»؛ از سوی دیگر، سبب شده امیدها و آرزوهای شماری از جوانان و استعدادهای برتر به یاس تبدیل شود. این نحوه اداره امور فرهنگی و آموزشی، تدوین طرح‌های کلان برای مداخله در سرنوشت عموم مردم بدون اینکه طرح‌ها بر اساس مطالعه جدی و شواهد محوری واقعی صورت گرفته باشد، موجب بی‌عدالتی و بازتولید شدید طبقات اجتماعی به وسیله نظام رسمی آموزش کشور و توزیع نابرابر فرصت‌های آموزشی و ارتقای اجتماعی بدون توجه به استحقاق افراد است.
کتاب روشنی‌بخش افکار است و این مهم از آموزش صحیح نشات می‌گیرد. ناشران آموزشی در سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با پنج هزار عنوان کتاب که عمدتا چاپ اول و به‌روز هستند، در راستای برقراری عدالت اجتماعی فعالیت می‌کنند. دانش‌آموزان در این نمایشگاه از نزدیک با ناشران آشنا می‌شوند و کتاب‌های این حوزه را بهتر می‌شناسند.
کتاب‌های عرضه شده در این دوره از نمایشگاه کتاب، با استفاده از فناوری‌های جدید در نمایشگاه ارائه می‌شود. مخاطبان می‌توانند با مراجعه به غرفه ناشران از این خدمات و کتاب‌هایی که با فناوری‌های جدید آمیخته شده است، بهره ببرند.
بین دو مفهوم برابری و عدالت آموزشی تفاوت وجود دارد
عدالت آموزشی و دسترسی برابر همگان به فرصت‌های آموزشی برابر، یک اصل مهم در نظام حکمرانی است و مقدمه عدالت اجتماعی محسوب می‌شود. عدالت اجتماعی و آموزشی، یکی از کلیدی‌ترین و حیاتی‌ترین مسائل کشور، از اصول بنیادین دین مبین اسلام و به اصطلاح روح شریعت است و اجرای عدالت طوری که مردم مجری قسط و عدل باشند، هدف اصلی رسالت پیامبران اولوالعزم بوده است.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، در اصول مختلف به عدالت اجتماعی و عدالت آموزشی اشاره کرده و اجرای عدالت را از اساسی ترین وظایف دولت بر شمرده است. در اصل سوم قانون اساسی، «رفع تبعیضات ناروا و ایجاد امکانات عادلانه برای همه، در تمام زمینه‌های مادی و معنوی» مورد توجه قرار گرفته و در اصل بیستم درباره عدالت اجتماعی آمده است: «همه افراد اعم از زن و مرد، به طور یکسان در حمایت قانون قرار دارند و از همه حقوق انسانی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی با رعایت موازین اسلام برخوردارند.» در اصل سی‌ام قانون اساسی، عدالت آموزشی مورد توجه قرار گرفته و آمده است: «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.»؛ بنابراین جمهوری اسلامی مطابق قانون اساسی، عدالت‌محور است و تبعیض و بی عدالتی با مبانی آن ناسازگار است و نظام را با چالش‌های اساسی روبه رو می‌کند.
بین دو مفهوم برابری و عدالت آموزشی تفاوت وجود دارد. در مفهوم برابری آموزشی، توزیع برابر منابع دولتی مورد توجه واقع می شود ولی در عدالت آموزشی علاوه بر منابع، به نتایج و پیامدهای برابری آموزشی و بازار کار نیز توجه می‌شود.
تخصیص منابع به گونه‌ای منطبق با اهداف عدالت آموزشی
در عدالت آموزشی باید با استفاده از روش‌های مختلف، تخصیص منابع به گونه‌ای منطبق با اهداف (دانش آموز، عملکرد، نتایج) پیش برود. در عدالت آموزشی، صرفا دسترسی آموزشی مد نظر نیست بلکه کیفیت دسترسی و کیفیت فرصت های یادگیری و نیز برخورداری مخاطب و دانش آموز از فرصت‌های یادگیری کیفی باید مد نظر قرار گیرد. منظور از عدالت آموزشی، تدارک و فراهم آوردن فرصت‌های برابر، متناسب با نیازهای ویژه هر فرد است زیرا اعضای جامعه از نظر دانش، تجارب زیسته، مهارت‌ها، توانایی، انواع یادگیری، سابقه خانوادگی و فرهنگی و نیازهای آموزشی با هم متفاوت هستند. فرصت برابر به جلوگیری، حذف یا کاهش تبعیض‌هایی اشاره می کند که ممکن است بین اعضای جامعه ازنظر جنسیت، نژاد، وضعیت جسمانی، سن و سال ، زبان و طبقه اجتماعی وجود داشته باشد.
اصول عدالت آموزشی عبارتند از: دسترسی همه دانش آموزان و متقاضیان به آموزش با کیفیت، انطباق و سازگاری نظام آموزشی با نیازهای مخاطبان و مواجهه عادلانه و بی طرفانه نظام آموزشی با همه مخاطبان خود، صرف نظر از تفاوت‌های جسمی، اجتماعی، اقتصادی و جنسیتی.
ایران به ویژه در دو دهه نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اقدامات موثری برای تحقق عدالت آموزشی به عمل آورد که از آن جمله می توان به افزایش پوشش تحصیلی، تمهید امکانات بیشتر برای تحصیل دانش‌آموزان دختر، تاسیس سازمان نهضت سواد آموزی، تاسیس مدارس شبانه‌روزی روستایی، ساخت و ساز گسترده مدارس در مناطق محروم با مشارکت خیرین مدرسه ساز و ده‌ها اقدام دیگر اشاره کرد اما علیرغم آنکه بیش از ۸۰ درصد دانش آموزان در مدارس دولتی به تحصیل اشتغال دارند، کیفیت پایین برخی مدارس دولتی و عدم موفقیت آنها در کنکور به ویژه در سالیان اخیر و محرومیت دانش‌آموزان مناطق مرزی و دوزبانه و ... سبب کاهش عملکرد نظام آموزشی در شاخص عدالت و زیر سوال رفتن مدارس دولتی شده است.
مهمترین راهکارهای گسترش عدالت آموزشی
۱. مهمترین راهکار گسترش عدالت، اعم از عدالت آموزشی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، رفع تبعیض هایی است که از سرچشمه ممکن است در تاروپود سیاست، اجتماع، فرهنگ ، آموزش و اقتصاد کشور ریشه دوانده باشد و هر روز شاخ و برگ تازه‌ای به آن افزوده شود.
تعیین انواع انحصار و نفوذ بی‌مورد در ساختارهای تصمیم سازی و تصمیم‌گیری و برخورداری بیجا از رانت‌های اطلاعاتی، فرصت‌های ظالمانه برای برخی خلق می‌کند. لازم است مجاری نفوذ بسته شود و قانون تضاد منافع به طور جدی اجرایی شود. نیز نظام پایش، بازرسی و نظارت که معمولا پس از وقوع به سراغ مجرمان می‌رود، کارکردهای پیش از وقوع خود را نیز عملیاتی کند.
۲. ایجاد حساسیت در آحاد اعضای جامعه و تصمیم‌گیران در باره اهمیت موضوع عدالت و عدالت آموزشی
۳. درک و برداشت صحیح از مفهوم عدالت آموزشی و تبدیل آن به الگوی عملیاتی قابل اجرا
۴. توسعه گفتمان غالب در باب عدالت آموزشی
۵. آگاه‌کردن سیاستگذاران و برنامه‌ریزان نســبت به اهمیت و نتایج برابری فرصت‌های آموزشــی و عدالت آموزشی
۶- حذف کلیشه‌های تبعیض و بی عدالتی از برنامه ها و محتواهای آموزش و پرورش
۷. شناسایی مصادیق انحراف از عدالت آموزشی و تعیین نوع مواجهه با آنها
۸. تامین الزامات اجرای سیاست عدالت آموزشی( منابع، مصارف و ...)
۹. تجدید نظر در سیاست توسعه مدارس غیردولتی و نظارت جدی بر سازوکار آموزش در این نوع مدارس
۱۰. پرهیز جدی از کالایی شدن آموزش و متوقف کردن حرکت به سمت خصوصی‌سازی آموزش
۱۱. تجدید نظر در سیاست مدارس خرید خدمت
۱۲. توجه خاص به مناطق محروم کشور( تبعیض مثبت) برای کاهش نابرخورداری از جمله اعمال سیاست‌های سوبسید هدفمند، تخصیص بودجه بیشتر و اعمال سیاست‌های تشویقی برای اعزام معلمان خبره و مدیران توانمند به مدارس مناطق محروم، ساخت و ساز مدارس با کیفیت در مناطق محروم
۱۳. افزایش سرانه دانش آموزی در مدارس دولتی
۱۴. توسعه شبکه مدارس دولتی پیشرو
۱۵. تعیین معیارهای کیفیت برای مدارس دولتی و الزام آموزش و پرورش برای رعایت استانداردها و شفاف سازی عملکرد انواع مدارس با استفاده از آزمون های استاندارد و روال های علمی
۱۶. رفع تبعیض های جنسیتی، قومی، جغرافیایی و ...
۱۷. گسترش مدارس دخترانه در دوره تحصیلی متوسطه اول و دوم در مناطق محروم و روستایی و حذف مدارس مختلط به شرط تامین مدرسه تک جنسیتی برای دختران مناطق محروم
۱۸. آموزش و توانمندسازی خانواده‌های دانش‌آموزان مناطق محروم برای اینکه اجازه دهند فرزندشان به مدرسه برود
۱۹. اولویت‌دادن به تربیت نیروی انســانی بومی برای مدارس مناطق محروم
۲۰. توزیع متناسب معلمان باکیفیت و ماهر در مناطق
۲۱. اجباری و رایگان کردن دوره پیش دبستانی برای نوآموزان مناطق محروم، روستایی و عشایری و دو زبانه
۲۲. کاهش تنوع مدارس دولتی
۲۳. تدوین و اجرای طرح ارتقاء کیفیت مدارس دولتی
۲۴. بهره‌گیری از روش‌های سرمشقدهی و الگوسازی مشارکتی (تعیین مدرسه معین از بین مدارس مناطق برخوردار برای مدارس مناطق نابرخوردار و توسعه اقدامات سرآمد آموزشی از این طریق )
۲۵. بازخوانی و تجدیدنظر در سیاست‌های توسعه روستایی
۲۶. بهره‌گیری از کتب آموزشی مکمل درسی
۲۷. خصوصی سازی آموزش در کلیه بخش‌ها با نظارت کامل
*مدیر بخش ناشران آموزشی سی‌وششمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران
دیدگاه خود را بیان کنید