به گزارش روز سه‌شنبه پایگاه خبری و تخصصی شیرینی و شکلات،‌ خشکسالی سال‌های اخیر در منطقه جنوب آفریقا موجب تشدید بحران کمبود انرژی در کشور زامبیا شده که تا حد زیادی به انرژی برق‌آبی وابسته است. زامبیا اکنون با یکی وخیم‌ترین خشکسالی‌های دهه‌های اخیر خود رو به رو شده و دولت این کشور بهمن ماه گذشته (فوریه سال جاری میلادی) وضعیت اضطراری ملی اعلام کرد و پس از آن برنامه گسترده خاموشی‌ها شروع شده و دولت برای واردات برق از کشورهای همسایه تلاش کرده است.

سدها و نیروگاه‌های برق‌آبی در شرایط عادی بیش از ۸۰ درصد برق مورد نیاز زامبیا را تامین می‌کنند اما اکنون بیشتر سدها تقریبا خالی شده‌اند. سد بزرگ «کاریبا» بر روی رودخانه «زامبزی» که بزرگترین منبع تولید برق‌ آبی این کشور است، اکنون بنا بر اعلام وزارت نیرو تنها ۱۰ درصد آب برای تولید برق دارد.

در سال گذشته میلادی کاهش منابع آبی ناشی از خشکسالی موجب کاهش تولید برق و خسارت اقتصادی در حد ۱.۳ میلیارد دلار شد. فقدان تامین پایدار برق، مشکلاتی برای فعالیت‌های اقتصادی و تولید غذا نیز ایجاد می‌کند. «صندوق بین‌المللی پول» نرخ رشد پیش‌بینی شده اقتصاد زامبیا در سال گذشته میلادی را به علت مشکلات ناشی از خشکسالی، از ۴.۷ درصد به ۲.۳ درصد کاهش داد. قطعی برق موجب افزایش تقاضا و قیمت سوخت‌هایی مانند زغال چوب شده که موجب قطع درختان و جنگل‌زدایی شده که این مساله نیز به نوبه خود تغییرات آب و هوایی را تشدید خواهد کرد.

مردم زامبیا در ماه‌های گذشته با ساعات طولانی قطعی برق کنار آمده‌اند و به نظر می‌رسد شرایط در حال سخت‌تر شدن است. شدت بحران انرژی تا حدی است که در شهر «لوزاکا» پایتخت زامبیا قطعی برق گاهی تا ۲۰ ساعت نیز طول می‌کشد و بسیاری از مغازه‌ها و کسب‌وکارها مجبور به تعطیلی هستند.

ظرفیت بالقوه انرژی خورشیدی

زامبیا اکنون به انرژی خورشیدی رو آورده و سرمایه‌گذاری زیادی را برای بهره‌برداری از این منبع تجدیدپذیر انرژی آغاز کرده است. در حال حاضر تنها یک درصد از برق مصرفی این کشور از منبع انرژی خورشیدی تامین می‌شود اما چندین پروژه برای افزایش تولید برق از انرژی خورشیدی در حال اجرا هستند. زامبیا در حال حاضر دو نیروگاه خورشیدی فعال دارد که توسط سرمایه‌گذاران فرانسوی و ایتالیایی ساخته شده‌اند.

پروژه‌هایی مانند «پارک خورشیدی بانگویولو» دسترسی به انرژی را ارتقا داده‌اند. این تاسیسات با تولید ۵۴ مگاوات برق، انرژی مودر نیاز بیش از ۲۷ هزار خانوار را تامین می‌کند. نیروگاه خورشیدی ۱۰۰ مگاواتی «چیسامبا» که شرکت «زسکو» (ZESCO) زامبیا و یک شرکت چینی احداث آن را بر عهده دارند یکی دیگر از پروژه‌های نیروگاه خورشیدی در کشور زامبیا است. احداث این نیروگاه با هزینه ۱۰۰ میلیون دلار همچنین یک هزار و ۳۰۰ فرصت شغلی ایجاد کرده است.

زامبیا قصد دارد تا پایان سال جاری میلادی یک هزار مگاوات برق خورشیدی تولید کند. موفقیت پروژه‌های قبلی موجب تشویق سرمایه‌گذاری بیشتری شده و در این ارتباط زامبیا قصد دارد با قرارداد ۳.۵ میلیارد دلاری با شرکت چینی CiEG در سال‌های آینده ۲ هزار و ۴۰۰ مگاوات برق خورشیدی تولید کند. زامبیا توافقنامه‌ای هم با امارات متحده عربی برای اجرای پروژه‌های دیگر نیروگاه خورشیدی به امضا رسانده است.

انرژی خورشیدی بطور خاص ظرفیت بالقوه خوبی برای کمک به حل مشکل کمبود انرژی در مناطق روستایی و دورافتاده دارد. در کشور زامبیا و همچنین اکثر مناطق آفریقای جنوب صحرا بخصوص در مناطق روستایی درصد بسیار کمی از مردم به برق دسترسی دارند. بنا بر گزارش‌های رسانه‌ای، در کشور آفتابی زامبیا کمتر از ۶ درصد مردم روستایی به برق دسترسی دارند و بیش از ۹۴ درصد آنان در شرایط بی‌برقی زندگی می‌کنند.

بسیاری از خانوارها در مناطق روستایی کشور زامبیا هنوز از هیزم و زغال چوب برای مصارف آشپزی استفاده می‌کنند. برای روشنایی نیز استفاده از چراغ‌های ساده پارافینی متداول است. در برخی موارد نیز خانوارها بطور کامل به روشنایی روز متکی هستند و به محض تاریک شدن هوا می‌خوابند.

در حالی که هزینه صفحات (پنل‌های) خورشیدی در حال کاهش و فناوری باتری‌ها ارتقا می‌یابد، شرکت‌هایی مانند «سولار اِید» گزینه برق خورشیدی را برای تامین انرژی مورد نیاز خانوارها در این مناطق پیشنهاد می‌دهند. اتصال جوامع جدا از هم و دورافتاده روستایی به شبکه سراسری برق هزینه زیادی دارد و از این رو انرژی خورشیدی می‌تواند راه حل خوبی برای تامین برق این جوامع باشد. به همین علت، راه‌حل‌های «جدا از شبکه» (off-grid) در حال گسترش هستند و تجهیزات خورشیدی برق را به بسیاری از خانه‌های روستایی آورده‌اند و «شبکه‌های کوچک محلی» برق مدارس، درمانگاه‌ها و کل روستاها را تامین می‌کنند.

مزایای انرژی خورشیدی در جوامع روستایی و دورنمای توسعه ملی

انرژی خورشیدی در مناطق روستایی زامبیا علاوه بر مصارف خانگی مانند روشنایی و شارژ تلفن‌های همراه، مزایای دیگری مانند بهبود محصولات کشاورزی و نگهداری ایمن واکسن‌ها به همراه آورده است. «ماری زولو» کشاورز زامبیایی در استان «جنوبی» این کشور می‌گوید: «من با استفاده از پمپ آبی که با برق خورشیدی کار می‌کند، میزان برداشت محصول را دو برابر کردم و اکنون می‌توانم غذای خانواده را تامین و غذای اضافی را بفروشم. این (برق خورشیدی) برای ما یک ارمغان زندگی‌بخش است.»

در بخش بهداشت و سلامت، یخچال‌هایی که با برق خورشیدی کار می‌کنند امکان نگهداری ایمن از واکسن‌ها و داروها را فراهم کرده‌اند که این موجب کاهش موارد مرگ و میر قابل پیشگیری شده است. «بئاتریس مومبا» یک پرستار در استان «شرقی» زامبیا می‌گوید: «ما در گذشته بیماران را جواب می‌کردیم زیرا واکسن‌ها و داروها بدون یخچال خراب می‌شدند اما الان هر روز جان بیماران نجات پیدا می‌کند.»

بخش آموزش نیز از برق خورشیدی سود برده است. در روستاهای زامبیا استفاده از چراغ‌های روشنایی نیرو گرفته از برق خورشیدی و همچنین شبکه‌های کوچک برق خورشیدی در مدارس، امکان آموزش پس از تاریکی هوا را فراهم کرده که این موجب بهبود وضعیت آموزشی کودکان می‌شود.

با این حال، بسیاری از خانوارهای روستایی به علت فقر و بیکاری توان مالی لازم برای خرید تجهیزات خانگی برای تولید برق خورشیدی را ندارند. تجهیزات خانگی برق خورشیدی برای تامین برق تنها دو لامپ روشنایی در کشور زامبیا حدود ۵۲ دلار آمریکا (حدود چهار میلیون تومان) هزینه دارد و این درحالی است که میانگین درآمد خانوارهای روستایی کمتر از ۱.۵ دلار در روز است. با این حال در حدود ۱۶.۶ درصد یا بیش از ۶۸۳ هزار خانوار روستایی تجهیزات تولید برق خورشیدی نصب کرده‌ و از مزایای آن بهره‌منده شده‌اند.

آموزش‌های اجتماعی و انتقال شخصی تجربیات در جوامع روستایی نقش مهمی در گسترش کاربرد تجهیزات خورشیدی داشته و برخی‌ گروه‌های تحقیقاتی به مقامات و سیاست‌گذاران زامبیا توصیه کرده‌اند که از نفوذ و تاثیرگذاری اجتماعی برای تسریع گسترش کاربرد انرژی پاک خورشیدی در جوامع روستایی این کشور استفاده کنند.

دولت زامبیا بر اساس «برنامه هشتم توسعه ملی» قصد دارد سهم انرژی خورشیدی در شبکه برق ملی را تا سال ۲۰۲۶ میلادی به ۱۰ درصد برساند. تحقق این هدف مستلزم افزایش یارانه، تسهیل مقررات و تقویت تولید داخلی برای کاهش هزینه‌ها است. حمایت‌های بین‌المللی هم برای تحقق این هدف حائز اهمیت است. در این ارتباط، «بانک جهانی» به تامین اعتبار پروژه‌هایی مانند بانگیولو کمک کرده است. برنامه‌های آموزش فنی می‌تواند به ایجاد ظرفیت‌های بومی و داخلی برای حفظ و گسترش تاسیسات انرژی خورشیدی و دوام طولانی‌مدت آنها یاری برساند.

انرژی خورشیدی همچنین مزایای گسترده‌تر محیط زیستی و اجتماعی به همراه دارد. جایگزینی هیزم و زغال چوب با انرژی پاک خورشیدی، به حفظ جنگل‌ها و کاهش بیماری‌های تنفسی ناشی از آلودگی هوای داخل خانه‌ها کمک می‌کند. در بخش کشاورزی نیز آبیاری با انرژی خورشیدی موجب افزایش مقاومت در برابر تغییرات آب و هوایی می‌شود.

زامبیا با سیاستگذاری درست و سرمایه‌گذاری مداوم، ظرفیت بالقوه خوبی برای افزایش دسترسی به انرژی، کاهش فقر و سازگاری با تغییرات آب و هوایی دارد. از این منظر، کارشناسان بر این باورند که انرژی خورشیدی نه تنها یک جایگزین بلکه یک ضرورت است.

زامبیا کشوری محصور در خشکی با وسعت بیش از ۷۵۲ هزار کیلومتر مربع در محل تلاقی مرکز، جنوب و شرق آفریقا است. این کشور بر اساس آمار سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۰ میلیون نفر جمعیت دارد که ۹۵.۵ درصد آنان مسیحی و ۲.۷ درصد مسلمان هستند.