مطالعه مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با عنوان «آینده روابط ایران و آمریکا در دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ»، از چارچوب‌هایی مانند ژئواکونومی، شکنندگی دولت و نظریه هویت اجتماعی برای تحلیل پیچیدگی‌های این رابطه استفاده کرده است.

این گزارش به بررسی وضعیت اقتصادی کنونی ایران، تأثیر تحریم‌ها و سناریوهای احتمالی آینده می‌پردازد. ازجمله چالش‌های کلیدی اقتصادی و اجتماعی ایران که در این گزارش برجسته شده‌اند، می‌توان به نارضایتی گسترده عمومی، شکاف هویت اجتماعی و کاهش مشروعیت سیاسی، افزایش فقر، فرار سرمایه، انحراف سرمایه‌گذاری به سمت بازارهای غیرمولد و کسری مزمن تجارت غیرنفتی اشاره کرد.

این مطالعه استدلال می‌کند که برای تحلیل آینده روابط ایران و آمریکا، درک تعامل پیچیده عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و روان‌شناختی ضروری است. از منظر کلی، این روابط به‌عنوان پویا، پیچیده و تاریخی همراه با تنش و منازعه توصیف شده است که چارچوب ژئواکونومی ابزار تحلیلی ارزشمندی برای درک این پویایی‌ها، به‌ویژه در شرایط عدم قطعیت فعلی، ارائه می‌دهد.

مفهوم «دولت شکننده» نیز یکی از ابزارهای تحلیلی کلیدی این گزارش است که در آن از یک طبقه‌بندی شش‌گانه (برگرفته از شاخص شکنندگی دولت) برای دسته‌بندی وضعیت‌های احتمالی، از پایداری تا فروپاشی، استفاده می‌کند. علاوه بر این، گزارش از نظریه هویت اجتماعی و مسئله تعارضات اجتماعی بهره می‌برد و استدلال می‌کند که تجزیه هویتی داخلی و منازعات اجتماعی تأثیر قابل‌توجهی بر آینده دولت و حاکمیت در ایران دارد.

بر اساس روش سناریوسازی چشم‌اندازگرا، این گزارش آینده‌های احتمالی روابط ایران و آمریکا را در قالب چهار چشم‌انداز ترسیم می‌کند که هر سناریو با استفاده از دو متغیر (مذاکره/توافق) ترسیم شده‌اند.

این سناریوهای چهارگانه هریک مسیر مجزایی برای آینده ایران و آمریکا ترسیم کرده‌اند که پیامدهای هریک در قالب تبعات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی به تصویر کشیده شده است.

گزارش تأکید می‌کند که در هر چهار سناریو ظرفیت حکمرانی دولت و سطح انسجام اجتماعی متغیرهای تعیین‌کننده‌ای در مسیر پیش رو هستند، به‌ویژه در سناریوهایی که مذاکرات با شکست مواجه می‌شود. فرسایش انسجام اجتماعی (که تحت فشارهای اقتصادی و بی‌ثباتی سیاسی تشدید می‌شود) می‌تواند به افزایش اعتراضات و تضعیف اقتدار دولت بینجامد و در میان‌مدت تا بلندمدت کشور را به سمت وضعیت «متزلزل» یا حتی «فروپاشی» سوق دهد.

درنهایت، این مطالعه نتیجه می‌گیرد که آینده روابط ایران و آمریکا تحت تأثیر تعامل پویایی‌های ساختاری، هویتی و اقتصادی شکل می‌گیرد. ارزش این گزارش در ارائه مسیرهای احتمالی و ابزارهای تحلیلی برای درک این پیچیدگی‌ها و سیاست‌گذاری مناسب در هر مسیر است.

متن کامل گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران با عنوان «آینده روابط ایران و آمریکا در دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ» را اینجا بخوانید.