پایگاه خبری شیرینی و شکلات / رضا عبدیان - سنت وقف، از جمله صفات نیکو و کارهای شایسته است که از دیرباز در فرهنگ اسلامی وجود داشته است است. وقف دارای اثرات ارزشمند بسیاری است و به عنوان اقدامی فرهنگی و اجتماعی، سابقه تاریخی بسیاری دارد. این سنت برکات و آثار معنوی بسیاری برای مسلمانان به ارمغان می آورد. اما در کنار این ها، اثرات اجتماعی و سیاسی نیز دارد که می تواند موثر یا مخرب باشد، در ادامه قصد داریم تا به اثرات اجتماعی سنت حسنه وقف بپردازیم.

تاثیرات وقف در جامعه

1.تامین اجتماعی

یکی از مسائل بزرگ در جوامع انسانی تنظیم و ایجاد تعادل بین خواسته های فردی و خواسته های عمومی افراد جامعه است. اسلام دولت را موظف کرده است تا وضعیت معیشتی مردم را به صورت کامل تامین کند، اما در صورتی که دولت به دلیل کمبود بودجه یا عدم مدیریت قادر به این تامین نباشد، این مسئولیت بر عهده مردم و توانگران سپرده شده است. (2) بنابر این اصل، انسان ها نسبت به یکدیگر مسئولیت دارند. دوستی و محبت به همنوع می تواند تفسیر عرفانی نیز داشته باشد و کاری بسیار ارزشمند محسوب می شود. برای پرداخت این هزینه ها اسلام دو راه را پیشنهاد می کند:  وجوهاتی که واجب هستند مانند نفقه یا کفارات -  وجوهی که اختیاری هستند مانند وقف یا صدقه. (3)

بنابراین نخستین اثر اجتماعی وقف، تامین اجتماعی است.

2.وقف و فقرزدایی

دومین اثر اجتماعی وقف که می توانیم به آن اشاره کنیم، فقرزدایی است. کمک و علاقه به همنوع از اساسی ترین فطریات انسان است. علاوه بر این، انسان از هلاکت و نابودی متعلقات خود گریزان است. خصایص فطری مانند نوع دوستی و بخشش، ما را به سمت سنت وقف هدایت می کند. (4)
شهید آیت الله بهشتی، مالکیت را امری اجتماعی و اعتباری می دانند و منشاء قبول هر مالکیتی را در همان جامعه و حقانیت وابسته به آن را به نوع فرهنگ تلقی می  کنند. ایشان در تعریفی که از مالکیت ارائه می کنند، می گویند: «مالکیت رابطه اجتماعی و قراردادی میان یک فرد یا گروه یا یک موضوع است که بر اساس ملاک های هر جامعه مشروعیت و میزان تصرف در آن موضوع تعیین می گردد.» (5)
از آنجایی که در هر جامعه ای گرفتاری ها و مشکلات اقتصادی و اجتماعی وجود دارد وعده ای فقیر و عده ای دیگر از نظر مالی ثروتمند تر هستند؛ بنابراین دولت موظف است که از طریق اجرای برنامه های عدالت اجتماعی، به توزیع مجدد درآمدها و پخش متناسب مالیات ها بپردازند و برنامه  های فقرزدایی را به صورت جامع اجرا کند تا از میزان گسترش آن کاسته شود
.دین اسلام نیز در آموزه ها و کتاب خود تمهیدات و قوانینی را در موارد اقتصادی پیش بینی کرده است که در واقع هدفش همان تبدیل ثروت و جلوگیری از فقر بوده است. بخشی از این قوانین اقتصادی مربوط به پرداخت خمس و زکات است و بخشی دیگر از آن اختیاری است که مربوط به انفاقات و صدقات می شود. بنابراین وقف می تواند نقش توزیع مجدد درآمد عادلانه افراد را ایفا کرده و جامعه را به سمت توازن اجتماعی هدایت کند. (6)
 3.نیازهای فوری و اساسی جامعه

برخی از اقتصاددانان اروپایی چندان موافق با کمک رسانی و سنت وقف برای کمک به افراد فقیر نیستند و هرگونه اقدامی در این جهت را تشویق تن پروری و حمایت از بیکاران می پندارند. (7)
این دسته از نظریه پردازان معتقدند فقر جزئی از فرآیند تنازع و بقاء اصل و غیر اصل است و همین امر موجب می شود که آن ها به شدت با قانون وقف مخالفت کنند.
آن ها عدم کمک رسانی و تامین فقرا را جزئی از نظام طبیعت و ناشی از تفاوت های فردی و جامعه می دانند و آن را امری مطابق با مشیت الهی می پندارند. اما دین اسلام، تفاوت های فردی را می پذیرد. قرآن افراد ثروتمند و متمول را تشویق می کند که از مستمندان دستگیری کنند. به اعتقاد اسلام فقر یک عارضه مصنوعی است که در درجه اول حکومت اسلامی و در درجه بعدی مردم موظف به از بین بردن آن هستند
. آبراهام مازلو روانشناس اتریشی، هرم طراحی شده را از نیازهای انسان ارائه می کند و معتقد است که نیازهای ابتدایی در هرم باید تا حدودی ارضا شوند تا نیازهای سطوح بعدی بتوانند وارد عمل شوند. پایین ترین سطح نیازها از نظر آبراهام مازلو، نیازهای اولیه مانند غذا، مسکن و پوشاک است. اما وقتی که دستیابی به غذا و امنیت جسمانی مشکل باشد، ارضای نیازهای بالاتر که شامل خودشکوفایی یا عشق ورزیدن به دیگران است محقق نخواهد شد و انگیزه های سطح بالاتر اهمیت چندانی نخواهد داشت. (8)
بنابراین سنت وقف به عنوان یک اصل اسلامی به جامعه کمک می کند تا نیازهای برتر افراد را شکوفا ساخته و به منجر به رشد سطوح انگیزه ها و نیازهای اجتماعی شده و به صورت کلی رفاه جامعه را افزایش خواهد داد.